1. I. Vì sao cần dưỡng thai trong thai kỳ?
Dưỡng thai là một việc làm thường xuyên giúp cho thai phụ có cơ hội sinh con khỏe mạnh. Việc dưỡng thai có thể bắt đầu từ trước khi bạn xuất hiện các dấu hiệu mang thai qua việc đi khám sức khỏe sinh sản.
Việc khám và chăm sóc sức khỏe trước khi mang thai giúp phụ nữ thực hiện các bước chuẩn bị cho thai kỳ khỏe mạnh trước cả khi có mang thai. Việc làm này cần đòi hỏi bạn duy trì liên tục từ khi dự định mang thai đến khi mang thai và sinh con.
Ngoài ra, khi bạn biết cách dưỡng thai có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng để có một thai kỳ khỏe mạnh cũng như bảo vệ thai nhi được phát triển được toàn diện.
2. II. Mẹ bầu cần làm gì để 40 tuần thai luôn khỏe mạnh?
2.1. Tam cá nguyệt đầu tiên
Tam cá nguyệt đầu tiên hay còn gọi là ba tháng đầu thai kỳ bắt đầu từ trước khi bạn mang thai. Có nghĩa là, tam cá nguyệt đầu tiên sẽ bắt đầu vào ngày đầu tiên của kỳ kinh nguyệt cuối cùng và kéo dài đến tuần thứ 13 của thai kỳ.
2.1.1. a. Những thay đổi trong tam cá nguyệt đầu tiên
Trong giai đoạn này, cơ thể của phụ nữ sẽ có rất nhiều thay đổi về thể chất và cảm xúc. Nồng độ hormone estrogen đang tăng quá mức có thể gây ra một số triệu chứng khó chịu khi mang thai. Bạn có thể thấy ủ rũ, đầy hơi và mệt mỏi. Dù có thể bạn chưa nhìn thấy rõ bụng bầu nhưng tử cung đang mở rộng và lượng máu cũng đang tăng lên dần.
Lúc này, bạn nên đi khám sức khỏe, chọn bác sĩ và nơi thăm khám thai càng sớm càng tốt. Bạn hãy tìm hiểu các thông tin về bảo hiểm thai sản cũng như các dịch vụ chăm sóc trước và khi khi sinh thật kỹ lưỡng. Việc chăm sóc sức khỏe và dưỡng thai sớm có thể giúp bạn tránh được bất kỳ biến chứng tiềm ẩn nào.
2.1.2. b. Lần khám thai đầu tiên
Bạn sẽ có từ 2-3 lần khám thai trong tam cá nguyệt đầu tiên. Điều này có thể khác nhau tùy thuộc vào bác sĩ hoặc tình trạng mang thai có nguy cơ biến chứng cao. Trong buổi khám đầu tiên này, bác sĩ sẽ hỏi thăm về tiền sử bệnh cá nhân, tiền sử bệnh của gia đình, tiền sử bệnh phụ khoa và những lần mang thai trước (nếu có) để đánh giá sự ảnh hưởng trong quá trình mang thai.
Ngoài ra, bác sĩ sẽ tính toán ngày dự sinh của bạn và thực hiện các việc phương pháp y tế sau:
- Kiểm tra vùng chậu.
- Kiểm tra nhịp tim của thai nhi.
- Xét nghiệm Pap (nếu bạn đến hạn làm).
- Khám sức khỏe bao gồm kiểm tra cân nặng và huyết áp.
- Xét nghiệm nước tiểu để tìm vi khuẩn, protein và glucose (đường).
- Các xét nghiệm để kiểm tra một số bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs).
- Xét nghiệm máu để kiểm tra nồng độ hormone, yếu tố Rh, nồng độ sắt và một số bệnh.
- Một số bác sĩ có thể sử dụng siêu âm qua âm đạo để xác nhận tình trạng có mang thai, đo nhịp tim và kích thước của thai nhi.
- Bác sĩ cũng có thể đề nghị làm các xét nghiệm sàng lọc khác trong thai kỳ xem bạn hoặc thai nhi có nguy cơ mắc một số vấn đề về sức khỏe không. Hoặc bác sĩ cũng có thể yêu cầu xét nghiệm sàng lọc phát hiện nguy cơ rối loạn nhiễm sắc thể như hội chứng Down.
2.1.3. c. Chế độ sinh hoạt và ăn uống trong ba tháng đầu
Giữ gìn sức khỏe là điều quan trọng trong suốt ba tam cá nguyệt của thai kỳ. Dưới đây là một số lời khuyên hữu ích để giữ gìn sức khỏe trong tam cá nguyệt đầu tiên của thai kỳ:
- Nghỉ ngơi nhiều.
- Uống nhiều nước.
- Uống vitamin chứa axit folic trước khi sinh.
- Nhớ đi khám thai đầy đủ trong suốt tam cá nguyệt
- Ăn nhiều loại thực phẩm lành mạnh như trái cây, rau, thịt, trứng và ngũ cốc nguyên hạt.
- Bạn hãy vận động nhiều nhất có thể. Nhưng đừng quên lắng nghe cơ thể và dừng lại để nghỉ ngơi nếu cảm thấy khó chịu khi tập thể dục. Bạn có thể cần phải sửa đổi thói quen tập thể dục của mình trong khi mang thai.
2.1.4. d. Không nên làm gì trong tam cá nguyệt đầu tiên?
Khi mang thai, bạn cần thay đổi một số điều trong lối sống trước đó. Điều này sẽ giúp bạn có một thai kỳ khỏe mạnh. Trong đó, bạn cần tránh không thực hiện những điều sau đây trong ba tháng đầu của thai kỳ:
- Uống rượu bia.
- Uống thuốc opioids
- Hút thuốc lá và thuốc lào.
- Tắm trong bồn nước nóng và tắm hơi.
- Chơi các môn thể thao như bóng đá hoặc các hoạt động gây áp lực lên vùng bụng.
- Thực phẩm như cá sống (sushi), cá chứa nhiều thủy ngân, thịt chưa nấu chin, thịt hộp, sữa, phô mát hoặc nước trái cây chưa tiệt trùng.
2.1.5. e. Mang thai ba tháng đầu có nên quan hệ tình dục không?
Trong tam cá nguyệt đầu tiên, bạn có thể cảm thấy quá buồn nôn và mệt mỏi nên không có ham muốn tình dục. Nhưng nếu bạn có ham muốn tình dục và không bị dọa sinh non hoặc có các vấn đề về nhau thai thì việc gần gũi với chồng vẫn có thể thực hiện được.
2.1.6. f. Những dấu hiệu bất thường cần đi đến bệnh viện
Nếu gặp các dấu hiệu bất thường dưới đây bạn cần nhanh chóng đi khám sức khỏe ngay:
- Sốt cao hơn 38C
- Mờ mắt hoặc hoa mắt.
- Chóng mặt hoặc ngất xỉu.
- Sưng ở tay, ngón tay hoặc mặt.
- Đau tay, chân hoặc bụng dữ dội.
- Nôn mửa hoặc tiêu chảy dai dẳng.
- Chảy máu âm đạo nhiều hoặc tiết dịch âm đạo bất thường.
2.2. Tam cá nguyệt thứ hai
Khi bước vào tam cá nguyệt thứ hai, tức là bạn đang mang thai khoảng 14 tuần. Tam cá nguyệt là khoảng thời gian kéo dài từ tuần 14 đến hết tuần 27 của thai kỳ.
2.2.1. a. Những thay đổi trong tam cá nguyệt thứ hai
Trong tam cá nguyệt thứ hai, bạn bắt đầu có bụng rõ hơn. Đối với nhiều người đây là giai đoạn tuyệt vời nhất của thai kỳ vì những cơn ốm nghén và mệt mỏi trong tam cá nguyệt đầu tiên đã biến mất. Những sự lo lắng trong ba tháng đầu thai kỹ cũng bắt đầu giảm bớt vào thời điểm này.
Bạn sẽ bắt đầu cảm thấy thai nhi cử động vào cuối tam cá nguyệt thứ hai và thai kỳ cũng dần ổn định hơn. Tuy nhiên, quá trình mang thai của mỗi người sẽ không giống nhau. Một số thai phụ không xuất hiện ốm nghén từ đầu. Nhưng cũng có người vẫn sẽ tiếp tục ốm nghén trong tam cá nguyệt thứ hai này.
Ngoài ra, tử cung của bạn sẽ tiếp tục giãn ra trong suốt thai kỳ để hỗ trợ cho sự phát triển của thai nhi. Bạn cũng sẽ bắt đầu tăng cân. Bạn cũng nhận thấy một số dấu hiệu khác dưới đây trong giai đoạn này như:
- Đau nhức cơ thể.
- Xuất hiện vết rạn da.
- Tăng cảm giác ngon miệng.
- Sưng ở bàn tay, bàn chân và mắt cá chân của bạn.
2.2.2. b. Khám thai trong tam cá nguyệt thứ hai
Khi đi khám thai, bác sĩ cũng sẽ thực hiện khám thai và siêu âm. Siêu âm sẽ giúp bạn biết đến giới tính của thai nhi, nhưng nó chủ yếu được sử dụng để xem xét giải phẫu.
Trong suốt thai kỳ, thai phụ sẽ được yêu cầu thực hiện các xét nghiệm nhau để kiểm tra sức khỏe của bản thân và thai nhi. Giai đoạn này, bác sĩ có thể yêu cầu bạn thực hiện xét nghiệm máu để kiểm tra yếu tố Rh và xét nghiệm bệnh tiểu đường thai kỳ.
Yếu tố Rh là một protein kháng nguyên được tìm thấy trên hầu hết các tế bào hồng cầu. Nếu bạn không có protein, thì bạn là Rh- (âm tính). Bạn sẽ được tiêm globulin miễn dịch Rh (được gọi là Rhogam) trong tuần thứ 28 của thai kỳ để ngăn chặn sự phát triển của các kháng thể có thể gây hại cho thai nhi. Ngoài ra, bạn cũng sẽ được tiêm Rhogam sau khi sinh nếu thai nhi của bạn có nhóm máu Rh+ (dương tính).
Còn nếu bạn là Rh- cũng có thể được tiêm thuốc này trong trường hợp:
- Bị chấn thương vùng bụng.
- Xuất hiện dấu hiệu chảy máu trong khi mang thai.
- Cần phải xoay thai nhi trong tử cung (do ngôi mông).
- Đang thực hiện một thủ tục xâm lấn (chẳng hạn như chọc ối).
Bên cạnh đó, bác sĩ cũng sẽ yêu cầu thực hiện xét nghiệm sàng lọc glucose đường uống vào cuối tam cá nguyệt thứ hai (thường giữa tuần 24 và 28). Xét nghiệm này để xem liệu bạn có đang mắc bệnh tiểu đường thai kỳ hay không.
Trong quá trình thực hiện, bạn sẽ được uống một loại đồ uống giống như xi-rô. Bác sĩ sẽ cho bạn một khoảng thời gian nhất định để uống hết chai và sau đó đợi thêm trong một giờ. Sau khi hết giờ, bạn sẽ được lấy máu để thực hiện xét nghiệm.
2.2.3. c. Chế độ sinh hoạt và ăn uống của mẹ bầu
Trong suốt tam cá nguyệt thứ hai, bạn nên tiếp tục duy trì lối sống lành mạnh, uống vitamin và đi khám thai đầy đủ.
Bạn cũng cần cố gắng tập thể dục khoảng 20 phút mỗi ngày sẽ rất tốt cho bạn và thai nhi đang phát triển. Một số lưu ý khi tập thể dục:
- Bạn nên thực hiện các bài tập kegel trong suốt thai kỳ sẽ giúp tăng cường cơ sàn chậu.
- Bạn cũng có thể thực hiện một số hình thức tập thể dục như đi bộ và bơi lội.
- Tuy nhiên, bạn cũng có thể thực hiện một số bài tập khác nhưng hãy xin tư vấn từ bác sĩ trước khi thực hiện để đảm bảo an toàn.
- Ngoài ra, bạn cũng cần tránh các môn thể thao va chạm và có thể bị ngã. Vì các môn thể thao này có thể gây nguy hiểm cho thai kỳ của bạn.
2.2.4. d. Trong tam cá nguyệt thứ hai có nên quan hệ không?
Trong giai đoạn này chuyện vợ chồng sẽ cảm thấy hưng phấn trở lại. Thai phụ có thể thấy ham muốn tình dục tăng lên vì đã chấp nhận được sự thay đổi của cơ thể.
Tuy nhiên, cũng có một số cặp vợ chồng không cảm thấy thoải mái với việc quan hệ tình dục khi mang thai. Họ có thể kiêng quan hệ nhưng vẫn sử dụng cách gần gũi khác để thỏa mãn về tình dục.
2.2.5. e. Những dấu hiệu bất thường trong tam cá nguyệt thứ hai
Khi bạn nhận thấy những dấu hiệu bất thường dưới đây thì hãy nhanh chóng đến bệnh viện ngay:
- Bụng dữ dội hoặc bất thường.
- Khó thở hoặc tình trạng thở hụt hơi khó khăn hơn.
- Những thay đổi đáng chú ý về mức độ cử động của thai nhi (sau 28 tuần tuổi thai). Nếu bạn không đếm được từ 6-10 cử động trong một giờ hoặc ít hơn hãy nhanh chóng đến bệnh viện.
Ngoài ra, bạn cũng nên đến bệnh viện ngay khi thấy bất kỳ dấu hiệu chuyển dạ sớm sau đây:
- Áp lực trong xương chậu hoặc âm đạo.
- Thường xuyên co thắt, đau bụng dưới hoặc đau lưng hơn 4 lần/ giờ.
- Chảy máu âm đạo trong tam cá nguyệt thứ hai hoặc thứ ba của thai kỳ.
- Xuất hiện nhiều dịch tiết âm đạo bất thường do sự thay đổi nội tiết tố trong thai kỳ.
2.2.6. Xây dựng kế hoạch thai kỳ trong tam cá nguyệt thứ hai
Bạn có thể sẽ cần phải tìm hiểu và thảo luận với người thân về các vấn đề như:
- Có nên sinh mổ không?
- Nếu sinh thường có cần dùng thuốc giảm đau khi chuyển dạ hay không?
- Có cần hỗ trợ cho việc chuyển dạ sinh nở như dùng kẹp hoặc máy hút em bé không?
- Bạn có thể tìm hiểu những phương pháp sinh sản từ nhiều tài liệu khác nhau. Bên cạnh đó, bạn cũng nên đăng ký tham gia vào một lớp học tiền sản để chuẩn bị cho việc sinh nở, cho con bú và nuôi dạy trẻ sơ sinh.
2.3. Tam cá nguyệt thứ ba
Khi vào tam cá nguyệt thứ ba tức là bạn đang mang thai ở tuần 28 thai kỳ. Giai đoạn 3 tháng cuối thai kỳ sẽ kéo dài từ tuần 28-40. Sự phát triển của em bé sẽ khiến người mẹ cảm thấy khó chịu hơn. Nhưng người mẹ sẽ cảm thấy háo hức vì sắp được chào đón con yêu ra đời.
2.3.1. a. Những thay đổi trong 3 tháng cuối
Khi càng về cuối giai đoạn mang thai, các cử động của thai nhi sẽ rõ ràng hơn. Bạn sẽ cảm thấy thú vị hơn nhưng sẽ kèm nhiều cảm giác khó chịu. Khi đó, bạn có thể gặp nhiều triệu chứng như:
- Hụt hơi: Bạn có thể thường gặp những cơn thở hụt hơi. Hãy thực hành tư thế ngồi đúng cách để phổi có nhiều không gian hơn giúp dễ thở hơn.
- Đi tiểu thường xuyên: Khi em bé di chuyển gây ảnh hưởng vào xương chậu khiến bàng quang bị đè nén. Vì thế, bạn có thể đi tiểu thường xuyên hơn. Sự đè nén này tăng lên có thể khiến bạn bị rò rỉ nước tiểu; nhất là khi bạn cười, ho, hắt hơi, cúi người hoặc nâng.
- Ợ nóng: Hormone thai kỳ làm giãn van giữa dạ dày và thực quản khiến axit dạ dày trào ngược lên thực quản gây ra chứng ợ nóng. Để ngăn ngừa chứng ợ nóng, bạn hãy ăn nhiều bữa nhỏ và thường xuyên hơn. Ngoài ra, bạn nên tránh đồ chiên, trái cây họ cam quýt, chocolate, đồ cay và đồ chiên.
- Đau lưng: Các hormone thai kỳ làm giãn các mô liên kết giữ xương cố định; đặc biệt là ở vùng xương chậu. Những thay đổi này có thể gây khó khăn cho lưng của người mẹ và thường dẫn đến cảm giác khó chịu trong tam cá nguyệt thứ ba của thai kỳ. Nếu bạn bị đau dữ dội hoặc dai dẳng hãy đi khám bệnh ngay.
- Các cơn co thắt Braxton Hicks: Bạn có thể cảm thấy những cơn co thắt nhẹ, không đều. Tình trạng này có nhiều khả năng sẽ xảy ra vào buổi chiều hoặc buổi tối sau khi hoạt động thể chất hoặc sau khi quan hệ tình dục. Những cơn co thắt này cũng có thể xảy ra thường xuyên hơn và mạnh mẽ hơn khi càng đến gần ngày dự sinh.
- Giãn tĩnh mạch và trĩ: Sự lưu thông máu tăng lên có thể khiến các tĩnh mạch nhỏ màu đỏ tía (tĩnh mạch mạng nhện) xuất hiện trên mặt, cổ và cánh tay. Tình trạng này sẽ giảm dần sau khi sinh con. Bạn cũng có thể nhận thấy các tĩnh mạch bị sưng (giãn tĩnh mạch) trên chân gây đau, ngứa ở vùng trực tràng. Vì thế, bạn có thể bị bệnh trĩ.
2.3.2. b. Lịch khám thai và xét nghiệm
Trong tam cá nguyệt thứ ba, bác sĩ có thể yêu cầu bạn đến khám thai thường xuyên hơn có thể là 2 tuần/lần bắt đầu từ tuần 32 và mỗi tuần bắt đầu từ tuần 36.
Bên cạnh đó giống như các lần khám trước, bác sĩ sẽ kiểm tra cân nặng, huyết áp và hỏi về bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào mà bạn đang gặp phải. Với thai nhi, bác sĩ sẽ kiểm tra kích thước và nhịp tim. Gần cuối thai kỳ, bác sĩ cũng sẽ kiểm tra vị trí của thai nhi và hỏi về chuyển động của con.
Bạn cũng có thể được bác sĩ yêu cầu tiêm phòng các mũi vaccine như:
- Vaccine ngừa ho gà
- Vaccine ngừa uốn ván
- Vaccine ngừa bạch hầu
- Vaccine ngừa COVID-19
Ngoài ra, bác sĩ có thể yêu cầu bạn làm các xét nghiệm sàng lọc như:
- Xét nghiệm thiếu sắt
- Liên cầu khuẩn nhóm B
- Xét nghiệm tiểu đường thai kỳ
Cuối cùng, bác sĩ sẽ hỏi thăm bạn ý định về phương pháp chọn sinh của bạn. Lúc này, bạn có thể hỏi bác sĩ tư vấn về phương pháp sinh thường hay sinh mổ tùy về sức khỏe của hai mẹ con.
2.3.3. c. Chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt hàng ngày
Trong tam cá nguyệt, bạn cần bổ sung thêm 450 calo mỗi ngày. Dưới đây là các chi tiết dinh dưỡng khác:
- 27 mg mỗi ngày sắt
- 26g protein mỗi ngày
- 800g mỗi ngày axit folic
- 15 g mỗi ngày vitamin D
- 1.000 mg canxi hàng ngày
- 100 đến 200mg mỗi ngày DHA
Giai đoạn này, bạn có thể tiếp tục tập thể dục miễn cảm thấy khỏe và thoải mái. Bạn có thể tập thể dục có hoạt động thấp như đi bộ và bơi lội. Ngoài ra, bạn cũng có thể thực hiện các động tác kéo giãn nhẹ nhàng để giảm đau nhức.
2.3.4. d. Tam cá nguyệt thứ ba có nên quan hệ tình dục không?
Bước vào ba tháng cuối thai kỳ, nhiều chị em cảm thấy lo lắng về việc quan hệ sẽ gây ảnh hưởng đến sự co bóp của tử cung; các tư thế quan hệ khó khăn hơn và cảm thấy tự ti về ngoại hình của bản thân.
Vì thế, có thể người chồng trong giai đoạn này sẽ không bị giảm ham muốn. Nhưng người vợ có thể bị giảm ham muốn do nhiều lo lắng và suy nghĩ. Nhưng nếu chị em có ham muốn thì vẫn có thể quan hệ nhẹ nhàng không mạnh bạo.
2.3.5. e. Các dấu hiệu bất thường cần đến bệnh viện ngay
Khi bạn nhận thấy các dấu hiệu bất thường dưới đây trong tam cá nguyệt thứ ba thì cần đi đến bệnh viện ngay:
- Bị đau đầu
- Bị hoa mắt
- Vỡ nước ối
- Bị đau ngực hoặc khó thở
- Bị sưng và tăng cân đáng kể
- Xuất hiện chảy máu âm đạo
- Có bất kỳ dấu hiệu bất thường
- Bị sốt, ớn lạnh hoặc đau khi đi tiểu
- Tăng tiết dịch âm đạo và có mùi hôi
- Nhận thấy chuyển động của thai nhi giảm
- Bắt đầu có những cơn co thắt thường xuyên và đau đớn
- Bạn đang nghĩ đến việc dùng bất kỳ loại thuốc, vitamin hoặc thảo dược mới nào
3. III. Tips để có một thai kỳ khỏe mạnh mẹ nên nhớ
Bên cạnh các hướng dẫn về việc dưỡng thai trong suốt 40 tuần thai kỳ, bạn có thể tham khảo thêm những lời khuyên dưới đây nữa nhé:
3.1. Những điều nên làm
- Ngủ đủ giấc
- Uống vitamin
- Viết kế hoạch thai kỳ
- Dùng kem chống nắng
- Thường xuyên tập thể dục
- Tham gia một lớp học tiền sản
- Mang những đôi giày thoải mái
- Tìm hiểu các cơ sở y tế về phụ sản
- Theo dõi mức độ tăng cân của bản thân
- Tự tìm hiểu những kiến thức về thai sản
- Chụp ảnh khi mang thai để làm kỷ niệm
- Ăn năm hoặc sáu bữa ăn cân bằng mỗi ngày
- Bạn chỉ cần bổ sung 300-500 calo mỗi ngày
- Ăn thực phẩm có chất xơ như rau củ và trái cây
- Uống nhiều nước (khoảng sáu ly nước mỗi ngày)
- Giãn cơ trước khi ngủ để tránh bị chuột rút ở chân
- Ăn thực phẩm giàu canxi (sữa, cá đóng hộp, đậu nành)
- Ăn nhiều cá hơn (trừ những loại có hàm lượng thủy ngân cao)
- Hỏi thăm kinh nghiệm mang thai và chăm sóc con từ các bà mẹ khác
- Ăn thực phẩm giàu folate (đậu lăng, măng tây, cam, ngũ cốc tăng cường)
- Thay đổi cách làm việc nhà (tránh sử dụng hóa chất độc hại và khiêng vác nặng)
3.2. Những điều không nên làm
- Không uống rượu
- Đừng lạm dụng thuốc
- Không nên ăn quá nhiều
- Không ăn phô mai mềm chưa tiệt trùng
- Đừng hút thuốc và tránh khói thuốc thụ động
- Hạn chế uống cà phê và các thức uống có caffein
- Tránh đi máy bay nếu vào giai đoạn đầu và cuối thai kỳ
- Tránh thay cát vệ sinh cho mèo để giảm nguy cơ nhiễm toxoplasmosis
- Không dùng thuốc mua tự do hoặc thuốc thảo dược mà không có sự tư vấn y tế
Như vậy bạn đã hiểu trong suốt 40 tuần mang thai cần phải dưỡng thai đúng cách để có thai kỳ khỏe mạnh. Hy vọng cẩm nang dưỡng thai cho bà bầu từ A-Z của Eva Mom sẽ giúp ích cho các bạn nhé!
